Saponin trong sâm Ngọc Linh: “Vàng mềm” của dược liệu Việt & 7 tác dụng nổi bật

Sâm Ngọc Linh chứa hơn 50 loại saponin quý hiếm – cao nhất thế giới. Tìm hiểu tác dụng của saponin trong sâm Ngọc Linh, cơ chế hoạt động và ứng dụng thực tế trong hỗ trợ điều trị.

Giới thiệu tầm quan trọng của saponin trong y học hiện đại

Saponin, một nhóm hợp chất tự nhiên tìm thấy trong nhiều loại thực vật, đóng vai trò quan trọng trong y học hiện đại. Saponin được sử dụng để tăng cường sức khỏe, hỗ trợ miễn dịch và chống viêm. Ngoài ra, saponin được nghiên cứu và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như điều trị ung thư.

Sâm Ngọc Linh – loại, sâm chứa saponin nhiều và đặc biệt nhất thế giới

Sâm Ngọc Linh, còn được gọi là sâm Việt Nam, là một loại sâm quý hiếm và được coi là "quốc bảo" của Việt Nam. Nó được biết đến với hàm lượng saponin rất cao và đa dạng, vượt trội hơn hẳn so với các loại sâm khác trên thế giới. 

Đặc điểm nổi bật của Sâm Ngọc Linh:

Hàm lượng saponin cao:
Sâm Ngọc Linh chứa 52 hợp chất saponin, trong đó có 26 saponin không tìm thấy trong các loại sâm khác.

Saponin MR2:
Sâm Ngọc Linh có chứa saponin MR2 (Majonoside-R2) với hàm lượng cao, chiếm hơn 50% tổng lượng saponin, MR2 có nhiều tác dụng dược lý quan trọng, bao gồm cả khả năng hỗ trợ điều trị ung thư. 

Nguồn gốc đặc biệt:
Sâm Ngọc Linh chỉ mọc ở vùng núi Ngọc Linh thuộc tỉnh Quảng Nam, Việt Nam, ở độ cao trên 2000m so với mực nước biển. 

Nhiều lợi ích sức khỏe:
Sâm Ngọc Linh được cho là có tác dụng tăng cường sức khỏe, chống oxy hóa, giảm căng thẳng, hỗ trợ điều trị ung thư, và nhiều lợi ích khác. 

Saponin là gì?

Những thông tin về saponin có thể bạn chưa biết.

Những thông tin về saponin có thể bạn chưa biết.

Định nghĩa khoa học

Saponin còn gọi là saponosid là một nhóm glycosid lớn, thường được tìm thấy phổ biến trong thực vật. Ngoài ra, Saponin cũng có trong một số động vật như hải sâm, cá sao.

Tiền tố latinh "sapo" trong tên gọi Saponin có nghĩa là xà phòng; thuật ngữ thường gặp là "saponification" mang nghĩa là "sự xà phòng hóa" trong cả tiếng Anh và tiếng Pháp.

Cấu trúc hóa học và đặc điểm

Saponin bao gồm một aglycones polycyclic gắn liền với một hoặc nhiều chuỗi bên đường. Phần aglycone, còn được gọi là sapogenin, hoặc là steroid (C27) hoặc một triterpene (C30). Khả năng tạo bọt của saponin được gây ra bởi sự kết hợp của một chất kỵ nước (tan trong chất béo) sapogenin và một phần đường (hòa tan trong nước) ưa nước. Saponin có vị đắng. Một số saponin là chất độc và được biết đến như sapotoxin.

Hàm lượng saponin trong sâm Ngọc Linh

Có hơn 52 loại saponin đã được phát hiện

Sâm Ngọc Linh được biết đến với hàm lượng saponin cao, và các nghiên cứu đã phát hiện ra hơn 52 loại saponin khác nhau trong loại sâm này. Trong đó, có 26 loại saponin có cấu trúc hóa học đã biết, tương tự như các loại sâm khác như sâm Triều Tiên, sâm Mỹ, sâm Nhật, và 26 loại còn lại là các saponin có cấu trúc mới, chưa từng được tìm thấy ở các loại sâm khác. 

Hàm lượng saponin tổng >10% khối lượng khô

Hàm lượng saponin tổng trong Sâm Ngọc Linh có thể vượt quá 10% khối lượng khô, đặc biệt là ở những củ sâm lâu năm. Một số nghiên cứu cho thấy hàm lượng saponin có thể lên tới 15% hoặc cao hơn, tùy thuộc vào tuổi của cây sâm. Hàm lượng saponin trong sâm Ngọc Linh có xu hướng tăng lên theo tuổi của cây. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sâm Ngọc Linh 6 năm tuổi có hàm lượng saponin trung bình khoảng 10.67%, trong khi sâm 10 năm tuổi có thể đạt tới 19.75%. 

Một số loại đặc trưng: MR2, Rg1, Rb1, Rh2, Rf…

Majonoside-R2 (MR2): Đây là một loại saponin dammaran, có hàm lượng cao nhất trong sâm Ngọc Linh và được coi là đặc trưng của loài này. MR2 có nhiều tác dụng dược lý quan trọng như: bảo vệ gan, chống oxy hóa, chống ung thư và tăng cường sức khỏe.

Saponin Rb1: giúp điều hòa thần kinh, giảm đau, phục hồi gan.

Saponin Rb2: Giảm thiểu bệnh tiểu đường, hạn chế xơ gan.

Saponin Rb3: Thúc đẩy tổng hợp Protein.

Saponin Rb4: Tăng cường hoạt động của vỏ tuyến trên thận.

Saponin Rf: Xoa dịu con đau trong tế bào não.

Saponin Rg1: Hạn chế suy nhược thần kinh, giảm tình trạng mệt mỏi.

Saponin Rg2: Hạn chế Kết nối các tiểu cầu máu, tăng cường trí nhớ.

Saponin Ro, Re, Rg3: Giải độc, bảo vệ chức năng gan.

Saponin Rh1: Giảm thiểu khối u, hạn chế gắn kết các tiểu cầu máu.

Saponin Rh2: Làm chậm sự phát triển của tế bào khối u đồng thời kìm hãm sự phát triển của tế bào ung thư.

Tác dụng của saponin trong sâm Ngọc Linh đối với sức khỏe

7 tác dụng của saponin trong sâm Ngọc Linh.

7 tác dụng của saponin trong sâm Ngọc Linh.

1. Chống oxy hóa mạnh, làm chậm lão hóa

Saponin có khả năng chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi bị tổn thương và ngăn ngừa lão hóa.

2. Tăng cường hệ miễn dịch

Saponin giúp kích thích sản xuất bạch cầu, tăng cường khả năng chống lại các bệnh nhiễm trùng như cảm cúm, viêm phổi.

3. Hỗ trợ điều trị ung thư

Một số saponin như Rg3, Rh2 có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư và ngăn chặn sự lan rộng của khối u. 

4. Giảm stress, chống mệt mỏi

Saponin Rg1 giúp giảm căng thẳng, stress, và tăng cường sự tỉnh táo, tập trung. 

5. Tăng cường trí nhớ, bảo vệ thần kinh

Saponin Rg2 trong sâm Ngọc Linh có khả năng hạn chế sự kết dính của các tiểu cầu máu, từ đó giúp tăng cường trí nhớ và khả năng tập trung. Một số loại saponin như Rf có thể làm dịu các cơn đau trong tế bào não, trong khi các loại khác như Rg1 giúp giảm mệt mỏi, căng thẳng và hỗ trợ hệ thần kinh trung ương.

6. Điều hòa huyết áp, đường huyết

Saponin trong sâm Ngọc Linh có thể giúp hạ cholesterol và triglycerid trong máu, từ đó giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và cao huyết áp. Ngoài ra, một số loại saponin như Rb2 còn có khả năng ngăn ngừa bệnh tiểu đường bằng cách giảm lượng đường trong máu và hỗ trợ tăng cường sản xuất insulin.

7. Tăng cường sinh lý và sức bền

Các saponin trong sâm Ngọc Linh, đặc biệt là các loại như ginsenoside, có khả năng kích thích sản xuất nitric oxide, giúp tăng cường lưu thông máu, cải thiện chức năng tình dục và tăng cường sinh lực ở nam giới. Ngoài ra, saponin còn giúp giảm căng thẳng, mệt mỏi, tăng cường thể lực và sức bền, giúp cơ thể dẻo dai hơn. 

Cơ chế hoạt động của saponin trong cơ thể

Cơ chế hoạt động của saponin trong cơ thể.

Cơ chế hoạt động của saponin trong cơ thể.

1. Tương tác với thụ thể miễn dịch

Saponin có thể liên kết với các thụ thể trên bề mặt tế bào miễn dịch, kích hoạt các con đường tín hiệu bên trong tế bào, từ đó điều chỉnh hoạt động của tế bào. Ví dụ, một số saponin có thể kích hoạt thụ thể Toll-like (TLR) trên tế bào miễn dịch, dẫn đến việc sản xuất các cytokine gây viêm và kích hoạt phản ứng miễn dịch. 

2. Chống viêm

Saponin có thể giúp điều hòa phản ứng viêm, ngăn ngừa viêm quá mức và tổn thương mô. Chúng có thể ức chế sản xuất các chất gây viêm, như cytokine, và tăng cường sản xuất các chất chống viêm.

3. Tác động đến tuyến yên – vỏ thượng thận

Một số saponin có thể kích thích giải phóng hormone LH (hormone luteinizing) từ tuyến yên, một hormone quan trọng trong quá trình sinh sản. Tuy nhiên, saponin cũng có thể ức chế quá trình rụng trứng và làm gián đoạn chu kỳ sinh sản.
Một số saponin có thể kích thích hoạt động của vỏ thượng thận, nơi sản xuất các hormone steroid như cortisol và aldosterone.

Ứng dụng thực tế của saponin trong sâm Ngọc Linh

Các ứng dụng thực tế của saponin trong sâm Ngọc Linh.

Các ứng dụng thực tế của saponin trong sâm Ngọc Linh.

Sản xuất dịch chiết, nước giải khát sâm, collagen từ sâm, rượu, sâm mật, trà sâm cao cấp

Nhờ vào những công dụng của saponin trong sâm Ngọc Linh mà các doanh nghiệp đã tận dụng những giá trị này để sản xuất ra các sản phẩm chăm sóc sức khỏe cho người tiêu dùng. Các sản phẩm phải kể đến là: dịch chiết, nước giải khát, collagen từ sâm, rượu sâm, sâm ngâm mật, trà sâm. Mỗi sản phẩm sẽ phù hợp với những nhóm đối tượng khác nhau. Nhưng chung quy lại đều giúp người dùng thêm khỏe mạnh và phòng chống được bệnh tật.

Ứng dụng trong chăm sóc da, làm đẹp từ sâu bên trong

Không những thế, saponin trong sâm còn được tận dụng vào trong việc ứng dụng các sản phẩm chăm sóc da, làm đẹp. Giúp da tươi trẻ, rạng rỡ, đẩy lùi được một số tình trạng lão hóa và mang lại làn da như ý.

Lưu ý khi sử dụng sâm Ngọc Linh chứa hàm lượng saponin cao

Ai không nên dùng nhiều saponin

Những người có các vấn đề về tiêu hóa như viêm ruột hoặc đang sử dụng thuốc nhuận tràng nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng saponin.
Mặc dù saponin thường được xem là an toàn, nhưng trong một số trường hợp nghiêm trọng, chúng có thể gây tổn thương hoặc kích ứng đường tiêu hóa, dẫn đến thẩm thấu saponin vào máu. Liều gây chết qua đường tiêm tĩnh mạch chỉ bằng 1/1000 so với liều uống.

Ngoài ra, saponin đôi khi có thể thay đổi tính thấm của các tế bào niêm mạc ruột, làm rối loạn quá trình hấp thụ và bài tiết trong ruột non. Điều này có thể dẫn đến hấp thụ các chất gây dị ứng và giảm khả năng hấp thụ các vi chất dinh dưỡng cần thiết. Khi hấp thụ bởi tế bào thần kinh, saponin có thể tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, với các triệu chứng ban đầu bao gồm co giật, sau đó là liệt, và có thể dẫn đến tử vong.

Tuy nhiên, liều gây chết chính xác của saponin vẫn chưa được xác định rõ ràng, vì nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Một số nghiên cứu cho rằng giới hạn gây chết chung của saponin dao động từ 100 đến 6000 mg/kg trọng lượng cơ thể.

Mặc dù độc tính của saponin qua đường uống rất thấp hoặc gần như không đáng kể ở động vật máu nóng, chúng lại khá độc đối với động vật máu lạnh. Nhờ tính độc này, saponin được ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp và y học như thuốc diệt nấm, diệt côn trùng, kháng sinh và các sản phẩm dược phẩm. Cho đến nay, chưa có tác dụng phụ nghiêm trọng nào được ghi nhận khi tiêu thụ saponin qua đường uống ở con người.

Tác dụng phụ nếu dùng sai cách

Kích ứng tiêu hóa:
Saponin có đặc tính hoạt động bề mặt, có thể gây kích ứng niêm mạc ruột nếu tiêu thụ với lượng lớn, dẫn đến các triệu chứng như khó chịu ở dạ dày, tiêu chảy.

Ảnh hưởng đến hấp thu dinh dưỡng:

Saponin có thể làm thay đổi tính thấm của niêm mạc ruột, ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ và bài tiết các chất dinh dưỡng, có thể làm giảm hấp thụ các vi chất dinh dưỡng cần thiết.

Tác động lên hệ thần kinh:

Trong một số trường hợp hiếm gặp, saponin có thể tác động lên hệ thần kinh trung ương, gây ra các triệu chứng ban đầu như co giật, sau đó là liệt, và có thể dẫn đến tử vong.

Khuyến nghị dùng đúng liều, đúng thời điểm

Nên dùng saponin đúng liều và đúng thời điểm để bảo vệ sức khỏe. Việc tiêu thụ quá nhiều saponin có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe.
Cần tuân thủ hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất hoặc ý kiến của chuyên gia y tế. 

Saponin là yếu tố then chốt tạo nên danh tiếng “sâm quốc bảo” Ngọc Linh. Cũng là thành phần giúp sâm Ngọc Linh trở nên quý hiếm và đứng vị trí top 1 trong các loại sâm hiện nay.
Saponin mang nhiều lợi ích nhưng cần hiểu rõ về tính chất và công dụng của chúng để sử dụng an toàn và hiệu quả bạn nhé!

Xem thêm: Giải mã các hoạt chất quý hiếm trong sâm Ngọc Linh: Saponin quý hiếm & 5 tác dụng vượt trội với sức khỏe

Bài viết nổi bật